Boy kisaligi çocuk doktorlarinin sik karsilastigi bir sorundur. Boy kisaligi normalin bir varyanti olabilecegi gibi altta yatan sistemik bir hastalik veya endokrin bir bozukluk gibi patolojik nedenlerin sonucunda da olabilir. Boy kisaligina yaklasimda önemli olan “normal” nedenlerin patolojik olanlardan ayirt edilmesi ve daha sonra patolojik nedenlerin ayirici tanisina gidilmesidir. Boy kisaligi tanisini koyabilmek için önce tanimlamamiz gerekir. Ortalamanin 2 SD (standart deviasyon) degerinden daha düsük boy degerleri veya degerlendirmede siklikla kullandigimiz boy persantil egrilerinde boyun 3. persantilin altinda olmasi patolojiktir. Dolayisiyla tanim olarak % 3 çocuk normal oldugu halde 3. persantilin altindadir. 3. persantilin hemen altinda olan çocuklarin boy kisaliginin patolojik nedenlere bagli olma orani % 20 iken, konstitüsyonel (yapisal) veya ailevi nedenler gibi normalin varyantlarina bagli olma orani % 80dir. Boylari ortalamanin 3 SD veya 1. persantil altinda olan çocuklarin ise boy kisaliklarinin patolojik olma olasiligi daha yüksektir (Sekil 1).Boy kisaliginin taniminda bazi noktalara dikkat etmek gerekir:
1) Takvim Yasinin Hesaplanmasi
Boy kisaligi ile gelen her çocugun dogum tarihinin bilinip kronolojik yasinin yil ve ay olarak dogru hesaplanmasi gerekir. Ancak bu sekilde hesaplandiginda çocugun boyunun degerlendirmesi yapilabilir.
2) Ölçümlerin Alinmasi
Boy ölçüm aleti olarak mm’ ye duyarli hassas “Harpenden stadiometer” gibi aletler önerilir. Ancak bu aletlerin yaygin kullanimina imkan yoktur. Ölçüm aletinde dikkat edilecek nokta basa temas eden düzlemin genis olmasidir. Böylece her ölçümde basin en tepe noktasindan ölçüm yapmak mümkün olur. Ayrica boy ölçümünde hatayi en aza indirgemek için boy ölçümünün tercihen ayni kisi tarafindan, günün ayni saatlerinde ve ayni boy ölçüm aleti kullanilarak yapilmasidir. Standart olarak boy ölçümü ilk 2 yastaki çocuklarda yatar durumda boy ölçüm masasinda, 2 yasindan büyüklerde ise ayakta boy ölçüm aletlerinde yapilir. Küçük çocuklar tamamiyla çiplak, büyük çocuklar ise iç çamasiri ile ölçülür.
3) Boy persantil egrisinin kullanilmasi
Boy kisaligi olan çocuklarda ve saglikli çocuklarda boyun en iyi degerlendirilmesi persantil egrileri kullanilarak yapilir. Çocugun yasina göre boyu uygun persantil egrilerinde isaretlenerek, çocugun toplum boy dagiliminda hangi yüzdenin içine girdigi saptanir.Kullanilan boy persantil egrilerinin degerlendirilen çocuklarin toplumundan elde edilmis olmasi gerekir. Bizim kullandigimiz Neyzi persantil egrileri toplumumuzun üst sosyo ekonomik düzey çocuklarindan hazirlanmis olup Türk ço-cuklarinin genetik potansiyelini en iyi yansitan egrilerdir. Neyzi persantil egrileri yari-kesitsel bir biçimde genis bir denek grubundan 70li yillarda hazirlanmistir.Yüzyilin egilimi ve toplum ortalama boyunun uzamis olabilecegi varsayimi nedeniyle o yillarda hazirlanmis egrilerin yenilenmesi gerektigi düsünülebilir. Ancak, çocuklarin üst sosyo-ekonomik düzeyden gelmeleri ve halen devam etmekte olan okul taramalarimizda orta- düsük sosyo-ekonomik düzeydeki çocuklarin bu persantil egrilerine uygunluk göstermesi, bu egrilerin güncel olarak kullanilabilecegini göstermektedir.
4) Büyüme Hizinin Degerlendirilmesi
Boy kisaligina yaklasimda mutlak boydan daha önemli olan büyüme hizidir. Boyu normal persantiller içinde oldugu halde büyüme hizinin düsük olmasi dolayisiyla çocugun zaman içinde persantil kaybetmesi altta yatan patolojik nedenin ilk belirtisi olabilir. Büyüme hizi, mevsimsel büyüme farkliliklari ve ölçüm hatalarina bagli yorum hatalarini ortadan kaldirmak için, 1 yil üzerinden degerlendirilmelidir. 3 ay ara ile yapilan boy ölçümlerine dayanarak hesaplanan yillik büyüme hizlarinin yorumunda dikkatli olmak gerekir. Büyüme hizi mutlak ortalama degerleri 06 ay arasi 16 cm, 612 ay arasi 8 cm, 1-2 yas arasi 10-12 cm/yil; 2-4 yas arasi 7 cm/yil; 4 yastan ergenlige kadar da 5-6 cm/yil civarindadir. Ergenlik öncesi bü-yüme hizi en düsük düzeylere düser ve 3-4 cm/yil gibi olur. Ergenlik dönemin-de kizlarda meme tomurcuklanmasi ile beraber 7-8 cm/yil gibi, erkeklerde ise ergenlik ortalarinda (testis volümü 10-12 ml iken) 9-10 cm/yil gibi büyüme hizlan-masi görülür. Büyüme hizi alt ve üst de-gerler için büyüme hizi persantil egrileri kullanilabilir.Büyüme hizi persantil egrilerinde, büyüme hizinin 25-75. persantiller ara-sinda oynamasi gerekir. Bir çocuk bir sene boyunca 25. persantilde bir büyüme hizi gösteriyorsa, boy persantilinin ayni düzeyde kalabilmesi için, ertesi yil 75. persantilde büyümesi gerekir.Büyüme hizi persantil egrileri için Türk standartlari yoktur ancak gerekir-se büyüme hizi için uluslararasi stan-dartlari kullanmak hata olmaz.Büyüme hizinin normal olmasi bir çocugun saglikli oldugunun en iyi göstergesidir. Büyüme hizi normal olan çocuk boy persantil egrilerinde sapma olmadan bulundugu persantil egrisini izler. Ancak 2 yasin altinda ve puberte baslama yaslari olan 9-10 yaslarindan sonra egriden normal sapmalar olabilir. 2 yasindan önce çocugun daha üst veya daha düsük bir persantile geçmesi büyüme üzerindeki intrauterin etkilerden genetik potansiyeline geçmesine baglidir; yani bir çocuk ancak 2 yas civarinda daha sonra ilerleyecegi genetik potansiyeline girer. Puberte çaglarinda ise pubertenin baslama yasina göre pubertedeki hizlanmasinin yasi degisebilir; dolayisiyla bu yaslardaki boy persantilinin degerlendirilmesinde pubertenin de birlikte degerlendirilmesi gerekir.
5) Anne-Baba Boyu
Boy kisaligina yaklasimda degerlendirilmesi gereken bir diger önemli nokta anne-baba boyudur. Bir çocugun boyunun belirlenmesinde en önemli faktör genetik etkendir. Persantil egrisinde boyunu izledigimiz her çocugun anne ve baba boyunun persantil egrisinde isaretlenmesi gerekir. Anne ve baba boylari sekil 2de görüldügü gibi 18 yas hizasina isaretlenir (Sekil 2-I). Kiz çocuklarin persantil egrisinde anne boyu oldugu gibi, baba boyundan ise 13 cm çikarilarak isaretlenir. Erkek çocuklarin persantil egrisinde ise, baba boyu oldugu gibi, anne boyu ise 13 cm ilave edilerek isaretlenir. Izledigimiz çocugun hedef boyu isaretlenen anne ve baba boylari noktalarinin ortasindaki noktasinin ± 7cm içine düser.Matematiksel olarak da söyle özetlenebilir:
Kiz çocuk için hedef boy: Anne boy + (Baba boy-13) ± 7cm 2Erkek çocuk için hedef boy : Baba boy + (Anne boy+13) ± 7cm 2Böylece izledigimiz çocugun persantilinin hedef boya uyan persantiller içinde olup olmadigini saptayabiliriz. Anne-baba boy ortalama persantili 90. persantile uyan ve kendisi 10. persantilde olan bir çocuk da bu durumda patolojik kabul edilmelidir.
6) Kemik Olgunlasmasi
Büyümeyi saglayan en önemli faktör iskelet büyümesidir. Dolayisiyla, boy kisaligina yaklasimda degerlendirilmesi gereken bir diger faktör kemik olgunlasmasidir. Kemik olgunlasmasi standart olarak sadece sol el ve el bilegi grafisi çekilerek degerlendirilir. Sol el ve el bilegi grafisindeki epifizlerin büyüklügü, sayisi, diafizle olan iliskisi gibi degisik parametreler göz önüne alinarak Greulich-Pyle atlasi veya Tanner-Whitehouse atlasi gibi standart atlaslara bakarak iskelet olgunlasmasi degerlendirilir ve kemik yasi olarak ifade edilir. Bir çocugun kemik yasi, büyümesinin ne kadar tamamlandigini ve bundan sonra ne kadar büyüyecegini gösterir. Her kemik yas degerinde büyümenin ne kadar tamamlandigi bellidir. Kemik yasi tek basina tani koydurtmaz ancak büyüme potansiyelini gösterdigi için önemlidir. Örnegin, boyu kisa, olan ve kemik yasi kronolojik yasina es olan bir çocugun büyüme potansiyeli azdir. Ancak boyu kisa olan ve kemik yasi geri olan bir çocugun büyüme potansiyeli daha fazladir. Persantil egrisi üzerinde kemik yasi isaretlenerek kabaca çocugun hedef boya ulasip ulasamayacagi da böylece saptanabilir. Sekil 2de görüldügü gibi, (x) isareti çocugun o yas ve boydaki kemik yasini gösterir. Bir çocugun nihai boyu, isaretlenen boy ve kemik yasi noktalarini birlestiren çizginin ortasindan geçen persantilin devamidir (Sekil 2-II).Kemik yasi, kronolojik yasa göre 4 yas-puberte arasi ± 2 yil, 2-4 yas arasi ± 1 yil, < 2 yas da ±6 ay farklilik gösterebilir.Kemik yasi degeri tani koydurtmamakla beraber hipotiroidide çok geridir. Ayrica konstitüsyonel boy kisaliginda, malnutrisyonda, kronik hastaliklarda ve endokrin nedenli boy kisaliklarinda geridir. Ailevi boy kisaligi, intrauterin büyüme geriligi, iskelet displazileri ve Turner sendromu gibi durumlarda genellikle kronolojik yasa estir.
Yaklasim
Tüm hastaliklarda oldugu gibi iyi bir öykü ve fizik muayene boy kisaligina yaklasimda ve etyolojik nedenlerin ayirici tanisinda bize yardimci olabilir.
