Çinko ve Immün Sistem

Çinko vücudumuzun pek çok hayati mekanizmasinda katalitik ve regülatör özellik gösteren bir iyondur. Insan vücudunda bütün dokularda bulunan çinkonun büyük kismi kas ve kemiklerde (%85), %11’i deride ve karacigerde, geri kalan kismi ise diger dokularda bulunmaktadir. Çok hücreli canlilarda çinkonun %30-40’i nükleusda,%50’si sitoplazmada ve kalanida hücre membraninda lokalizedir. Insanlarin günlük çinko gereksinimi 15 mg/gündür. Çok sayidaki makromolekülün yapi ve fonksiyonlarinda bulunan çinko, 300’ün üzerinde enzimatik reaksiyonda görev almaktadir. Çinko iyonlari protein, nükleik asitlerin yapisinda bulundugu gibi peptid hormonlarin sentezinde ve depolanmasinda önemli role sahiptir.DNA replikasyon ve transkripsiyonunda rol oynayan DNA polimeraz gibi enzimlerin komponentlerinden biridir. Immün sistem hücreleri hizli bölünen hücreler olup bu durum özellikle enfeksiyon esnasinda daha da belirgin hale geldiginden, bu dönemde DNA replikasyonundaki bozukluklara duyarliliklari artar. Çinko, DNA transkripsiyon faktörleri için gerekli olan çinko parmaklarinin olusumunda gereklidir. T hücre aktivasyonu ve T-B hücre etkilesiminde önemli olan sinyal proteinlerinin yapisinda yer alir. Çinko eksiklginin immün sistem üzerine etkileri ilk olarak innate immünitenin elemanlarindan olan epidermis üzerine olmaktadir.Akrodermatitis enteropatika hastaliginda görüldügü üzere epidermis hasarina bagli olarak cilt bütünlügü bozulmaktadir. Gastrointestinal sistem ve solunum yollari epitel hasari göstermektedir. Innate immünitenin diger elemanlarindan polimorfonükleer lökosit, NK hücre ve kompleman fonksiyonlari da çinko eksikliginde negatif yönde etkilenmektedir.Çinko eksikligi immün yanitta baskilanma, lenfopeni, timik atrofi, dolasimdaki T ve B hücre sayilarinda azalma, nötrofil, monosit ve makrofaj kemotaksisinde bozulmaya yol açabilmektedir. T hücrelerinin normal fonksiyonlari, sitolitik aktivitesi azalirken, alloreaktivite ve otoreaktivite artmistir. B hücrelerinde ise apoptozis artmistir. NK hücre sitotoksisitesinde azalma ve granülositlerin fagositozunda bozulmaya neden olmaktadir. Çinko eksikliginde kan glukokortikoid seviyesi artmakta, timulin seviyesi azalmakta, sitokin seviyelerinde degisim gözlenmektedir. Lenfositleri etkileyen sitokin düzeyleri azalirken proinflamatuar sitokin (IL1, IL6, TNF alfa and interferon gama) düzeyleri artmaktadir. Uzun süreli çinko eksikligi timus hacminde önemli bir küçülmeye, dalak ve lenf nodlarinda T hücre eksikligine, kemik iliginde preB ve immatür B hücrelerinde azalmaya yol açmaktadir. T hücreleri üzerine olan etkileri sadece timusdaki immatür T hücreleri üzerine degil ayni zamanda periferik olgun T hücre fonksiyonlarini da etkilemektedir. Ancak immün sistemdeki tüm bu negatif etkilerin çinko tedavisi ile geri dönüsümü mümkündür. Ancak çinkonun yüksek düzeylerde immün sistem baskilanmasina yol açabildigi bildirilmektedir. Çinko konsantrasyonu 100 mmol/L iken T hücre fonksiyonlari ve NK hücre öldürme fonksiyonlari bozulur. Gebelikte çinko eksikligi olan siçanlarin yavrularinda bu eksiligin immün sistem üzerine olan etkilerinin uzun yillar boyu devam ettigi gözlenmistir. Lenfoid organlarda küçülme, hipogamaglobulinemi, periferik lenfosit mitogenezinde ve nötrofil fonksiyonlarinda bozulma saptanmistir. Gebelikteki çinko eksikliginin insanlar üzerindeki etkilerine bakildiginda bebekte intrauterin büyüme geriligi ve yillarca sürecek hücresel immün sistem baskilanmasi görülmüstür. Eger dogum sonrasi nutrisyonel eksiklik devam ederse kalici timik atrofi gelismektedir.Yaslilardaki düsük çinko biyoyararlanimi infeksiyonlara direnci azaltir. Destek tedavi ile çinkonun fizyolojik seviyelere getirlmesi sonrasinda infeksiyonlarin azaldigi, yasam süresinin arttigi gözlenmistir. Asiri çinko alimi ise bakir eksikligi, anemi, büyüme geriligi ve immün baskilanmaya yol açar. Çinko eksikligi olan kisilerde diyetin çinko ile desteklenmesi infeksiyonun tedavisi ve engellenmesinde faydalidir. Gelismekte olan ülkelerde çinko eksikligi sik görülen bir durum olup immünitede azalma enfeksiyonlarda artmayla karsimiza çikar. Bu ülkelerin malnütrisyonlu çocuklarina çinko desteginde bulunuldugunda akut alt solunum yolu infeksiyonlari ve diyarenin azaldigi gözlenmistir.