Türkiyede, ilkögretime baslayan çocuklarin % 19unda, 11 yas grubunun % 77sinde kalici dis çürügü bulunmaktadir. Ileri yas gruplarinda dis çürügü prevalansi % 90lara çikmaktadir. Süt dislerinde, 6-8 yas grubunda, ortalama 4.5-5 dis çürügü bulunmakta ve dis çürügü prevalansi % 80 düzeyini asmaktadir (1). Toplum agiz-dis sagligi düzeyinin yükseltilmesi ve korunmasi amaciyla, topluma yönelik koruyucu programlara, çocukluk çagindan itibaren gereksinim duyuldugu günümüzde, gelismis ülkelerde koruyucu dishekimligi uygulamalari ile, dis çürügü görülme sikliginda önemli azalmalar saglanmistir (2,3). Dis çürügünden korunmada kullanilan en yaygin ve basarili yöntem, florid uygulamalaridir (4-6). Çocuklarda, floridin çürük önleyici dozu, 0.25-1 mg F-/kg olarak kabul edilmektedir. Dünya Saglik Örgütü (DSÖ), floridin dis çürügünü önleyici etkisinin saglanmasi için 1.5 mg F-/kglik dozun asilmamasi gerektigini ifade etmektedir. (7-13). Floridin primer çürük önleyici etkisini, gelisen dislerde minenin yapisina girerek saglamasindan çok (sürme öncesi dönem); agiz içinde düsük konsantrasyonlarda ve sürekli bulunmasi (sürme sonrasi dönem) ile gösterdigi kabul edilmektedir (8).

Florid Kaynaklari

Temel florid kaynagi, sudur (14). Vücut dokulari, içecekler, gida maddeleri ve bazi dis bakim ürünleri de, degisen miktarlarda florid içermektedir. Insan vücudunda, toplam florid miktari, 2-3 gdir (15,16). Normal kosullarda beslenme ile, 1-3 mg/gün düzeyinde alinmaktadir (7). Meyve sularinin ve bazi kati besinlerin tüketimi, floridli dis macunlari ve diger floridli dis bakim ürünlerinin kullanimi da, bireyin günlük florid alimina katkida bulunmaktadir (8,9,10,11,12,13,14,15,16,17). Su kaynaklarindaki florid konsantrasyonu, 0.7 ppm ve daha yüksek olan yörelerde, içme suyu, baslica florid kaynagi olarak kabul edilmektedir. Bebeklerin beslenmesi genellikle, anne ve diger memeli hayvanlarin sütü ile olmaktadir. Bebeklerin günlük florid gereksinimi, 0.05-0.07 mg/kgdir. Floridin, plazmadan süte geçisi zayiftir. Annenin florid tüketiminin fazla olmasi, sonucu degistirmemektedir (8). Anne sütü veya inek sütü ile beslenen bebekler, ihtiyaçtan düsük düzeyde florid almaktadirlar (14). Mamalarin mineral içerikleri de, günlük florid alim miktarini etkilemektedir. Florid konsantrasyonu, protein bazli mamalarda, süt bazli mamalara oranla daha yüksektir. Mama ile beslenen bebeklerin florid alimi, sadece süt ile beslenen bebeklerden fazladir. Bebeklerde doz asiminin önlenmesi için, mamalarin florid konsantrasyonunun, en fazla 0.4 ppm düzeyinde olmasi ve florid konsantrasyonu düsük sular ile hazirlanmasi önerilmektedir. Okul öncesi çagdaki çocuklarda, florid kaynaklari, genellikle, süt, sodali içecekler ve meyve sularidir. Meyve suyu ve sodali içecek tüketenlerde, florid alimi yüksektir (8). Okul çagi çocuklarinda, adolesanlarda ve yetiskinlerde, florid tüketimi, kati gidalardan, sodali içeceklerden ve meyve sularindan olmaktadir. Piyasada satilan sise sularinin florid konsantrasyonlari degiskendir. Maden sularinin, gazli olanlarinin florid konsantrasyonu yüksektir. Florid, kemik içeren gidalarda, 21-761 mg/kg; tahil, muz ve patateste, 4.2 mg/kg konsantrasyonlarinda bulunmaktadir (14). Üretim sirasinda, floridli sularin kullanilmasi, meyve, sebze ve çorba türü gidalarin florid konsantrasyonunu yükseltmektedir (8). Deniz ürünleri ve özellikle sardalya gibi, florid tutmaya meyilli küçük baliklar, zengin florid kaynaklaridir. Kuru besinler arasinda, en zengin florid kaynagi, çaydir. Çay yapraklari, 75-371 ppm florid içermektedir. Demlenmis bir bardak çayda, florid konsantrasyonu, 0.5-1.5 ppme düsmektedir (18). Tablo 1de, yasa göre besinlerden alinan ortalama florid degerleri ve Tablo 2de çesitli yas gruplarinda gerekli florid alimi gösterilmistir.

Dishekimliginde kullanilan sistemik florid uygulamalari, içme sularina florid eklenmesi, floridli tablet, pastil ve damlalar, sofra tuzlarina florid eklenmesi, süte florid eklenmesi, multivitamin-florid kombinasyonlari seklinde gruplandirilabilir. Dis yüzeyinde kullanilan (topikal) florid uygulamalari, macunlar, gargaralar, jeller ve verniklerdir. Dis yüzeyine uygulanan florid, çesitli miktarlarda yutularak sistemik dolasima da katilmaktadir (8). Içme suyuna Florid Eklenmesi

Gelismis ülkelerde, floridin içme sularina eklenerek dis çürügünün önlenmesi, günümüze kadar kabul görmüs bir uygulama olmustur (8). Içme sularina florid eklenmesi, genis kitlelere ulasilabilmesi, bireyin tükettigi florid dozunun kontrol edilebilmesi ve ekonomik olmasi nedeniyle, dis çürügünden korunmada en çok tercih edilen sistemik florid uygulamalarindandir. Içme sularina florid eklenirken, sudaki florid dozunun sürekliligi saglanmali, doz düzenli olarak kontrol edilmeli, bölgesel iklim degisiklikleri dikkate alinmalidir (3). Içme suyuna florid eklenmeyen bölgelerde yasayan, sosyoekonomik düzeyi düsük çocuklarda, dis çürügü prevalansi yüksektir. Florid programlarinin kullanildigi toplumlarda, dis çürügü prevalansi ile sosyoekonomik düzey arasindaki iliski daha az çarpicidir. (19-25).Içme sularina florid eklenmesinin güç oldugu, gelismekte olan ülke veya bölgelerde, sistemik florid uygulamalarindan biri olan florid tabletleri kullanilmaktadir. Florid tabletlerinin dozu belirlenirken, içme suyu florid konsantrasyonu ile çocugun yasi, kilosu ve beslenme aliskanliginin yaninda, dis macunu gibi ek florid kaynaklarindan aldigi florid de dikkate alinmalidir. Son yillarda, içme sularina florid eklenmeyen bölgelerde de, çürük görülme sikliginda azalma meydana gelmesinin gözlenmesi üzerine, floridli dis macunu, florid takviyeleri ve bebek mamalari gibi alternatif florid kaynaklarinin dis çürügünü önleyici etkilerinin olabilecegi kabul görmüstür (7).

Florid Toksisitesi

Her kimyasal maddede oldugu gibi florid için de, zararli etkileri önleyecek güvenlik sinirlamalari vardir (12,13,14,15,16,17,18,19,20,21,22,23,24,25,26). Floridin zararli etkileri, akut ve kronik olarak siniflandirilabilir. Akut florid toksisitesi, tek seferde yüksek dozda florid alimi sonucu olusurken, kronik florid toksisitesinin olusabilmesi için, florid, uzun süreli ve daha az miktarlarda tüketilmelidir (10,11,12,13,14,15,16,17,18,19,20,21,22,23,24,25,26). Floridin kronik toksik etkisi, sert dokularda, iskeletsel fluoroz (osteofluoroz) ve dental fluoroz (endemik dental fluoroz, mottled enamel) olarak görülür. 0.05-0.07 mg F-/ kg florid dozu, dental fluorozu en alt düzeyde tutmak için kabul edilen en üst sinirdir. Floridin kombine kullaniminin zamani ve miktari, bu nedenle yeniden irdelenmektedir (2,3,4,5,6,7,8). Floridin zararli etkileri ve dis çürügünü önleyici etkisi arasindaki dengenin saglanmasinin gerekliligi fark edildikten sonra, içme suyuna florid eklenmesinin yan etkileri ve optimum içme suyu florid konsantrasyonunun belirlenmesi sorunu irdelenmeye baslanmistir. Optimal içme suyu florid konsantrasyonu, floridleme programinin devamliligina, günlük tüketilen su miktarina, kronolojik yasa ve iklime göre belirlenmektedir (5,6,7,8,9,10,11,12,13,14,15,16,17,18,19,20,21,22,23,24,25,26,27). Optimum kabul edilen florid dozu, iklimi sicak ülkelerde yüksek veya toksik doz olabilmektedir. Örnegin, dental fluoroz prevalansinin yükselmesiyle, tropikal iklime sahip Silide, optimal içme suyu florid konsantrasyonu, 0.6-0.8 ppme ve daha sonra 0.5-0.6 ppme düsürülmüstür (28).DSÖ, floridin kümülatif etkisini önlemek için, içme suyu florid konsantrasyonunun, 0.5 ppmde tutulmasini önermistir (3).