Göz vücudun penceresidir ve birçok sistemik hastalikla ilgili ipuçlari verir. Bunun en güzel örnegi göz ve endokrin sistem arasindaki iliskilerdir. Hormonlardaki fizyolojik dalgalanmalar, disaridan alinan hormonlar, endokrin hastaliklar ve metabolik sorunlar gözde bazi degisikliklere neden olur.

Menstruel döngü

Menstruel döngü boyunca hiçbir cinsiyet hormonu ile göz içi basinci, ön kamara derinligi, kornea kalinligi, gözyasi üretimi ve gözyasi disa akimi gibi parametreler arasinda hiçbir iliski saptanamamistir (1).

Kortikosteroidler

Göz ameliyatlarindan sonra görülen inflamasyonu azaltmak amaciyla ve birçok üverit türünün tedavisinde lokal veya sistemik glukokortikoid tedavisi kullanilmaktadir. Ayrica sklerit, optik nörit, temporal arterit makula ödemi gibi birçok inflamatuvar hastalik da glukokortikoidler ile tedavi edilmektedir. Kornea transplantasyonundan sonra, bakteriyel keratit ve endoftalmit tedavisinde, enfeksiyonun kontrol altina alinmasindan sonra, immün sistemin baskilanmasi amaciyla glukokortikoidler kullanilmaktadir. Göz hastaliklari disinda sistemik vaskülitler, bronsial astim ve adrenal yetersizlik gibi birçok sistemik hastaligin tedavisi için de glukokortikoidler gereklidir. Sistemik ve lokal glukokortikoidler gözde birçok komplikasyona neden olabilir. Bu yan etkiler tedavi süresinin uzamasiyla iliskilidir. Bu nedenle glukokortikoid tedavisi alan hastalar yakindan izlenmelidir. En sik komplikasyonlar glokom ve arka subkapsüler katarakttir. Lokal glukokortikoid kullanan hastalarin %25’inde göz içi basinç artmaktadir. Bu yan etki florometelon ve rimeksolon gibi bazi glukokortikoidlerde daha nadirdir. Sarkoidoz, romatoid artrit ve lupus gibi uzun süreli tedavi gerektiren hastaliklarda bu komplikasyon siktir. Enfeksiyonlar, glukokortikoid kullanimi ile azabilir. Bakteri, mantar ve herpes enfeksiyonlarinda, glukokortikoidlerin yanlis veya erken kullanimi kornea perforasyonuna kadar giden yan etkilere neden olabilir. Sistemik kortikosteroid kullanimi veya kesilmesi sirasinda psödotümör serebri gelisebilir (2).

Oral kontraseptifler

Birçok olgu sunumu, bu gruptaki ilaçlarin gözün hemen bütün bölümleri üzerinde agir yan etkilere neden olabildigini göstermektedir. Göz kapaklarinda ve konjunktivada ödem, subkonjonktival kanama, konjonktivit ve allerjik reaksiyonlara neden olabilir. Ayrica santral retinal vasküler oklüzyon, retinal periflebit ve retinal kanamalar gibi damarsal komplikasyonlar bildirilmistir. Makular ödemi, santral seröz koryoretinopati ve retina pigmenasyon bozukluklari görülebilir. Optik nörit ve retrobulber nörit birçok hastada rapor edilmistir. Psödotümör serebri ile iliskisi iyi bilinmektedir. Oral kontraseptiflerle iliskili bazi subjektif yakinmalardan bazilari ise fotofobi, görmede geçici bulaniklik ve odaklanma sorunlaridir. Migren ile iliskisi kesin olmamakla birlikte en azindan rolü oldugu kabul edilmektedir (3).

Nonsteroidal antiestrojenler

Adolesan jinekomasti tedavisinde kullanilan tamoksifen korneal opasite, optik sinir toksisitesi ve retinopatiye neden olabilir. Bu yan etkilerin çogu ilacin kesilmesinden sonra düzelir (2).

Endokrin hastaliklarin göz üzerindeki etkileri

Gözü en sik etkileyen iki endokrin hastalik diyabetes mellitus ve Graves hastaligidir. Diyabetik hastalar retinopati açisindan göz hekimi tarafindan izlenmelidir. Puberte öncesi hastalarda genel olarak retinopatinin bes yildan önce gelismedigi kabul edilmekle birlikte katarakt çok kötü kontrol edilen hastalarda kisa sürede gelisebilmektedir. Kötü kontrol edilen hastalarda retinopatinin de daha erken gelisebilecegi hatirlanmali ve gerekli hastalarda erken dönemde göz konsültasyonu istenmelidir. Ergenligin retinopatiyi hizlandirabildigi göz önünde bulundurulmali ve puberteye giren diyabetli hastalarda göz kontrolleri daha dikkatli yapilmalidir. Diyabetik retinopati disinda, diabete bagli göz komplikasyonlari arasinda makül ödemi, kranial sinir anomalileri (3), akut disk ödemi, mukormikozis, katarakt ve akut hiperglisemide görülen kirma kusurlari sayilabilir (4,5). Graves hastaliginda klinik olarak belirgin göz tutulumu %50 oranindadir ve eksoftalmi, kapak çekilmesi (retraksiyon), kapak gecikmesi (‘lid lag’), göz kirpmada azalma, konverjans yetersizligi en sik görülen bulgulardir. Göz komplikasyonlari asemptomatik eksoftalmiden görmeyi tehdit eden optik nöropatiye kadar degisken olabilir. Yogun tibbi ve cerrahi tedavi hastalarin yaklasik %4’ünde gereklidir (5). Gözü etkileyen diger endokrin hastaliklar daha nadirdir; fakat bazi ipuçlari hastaligin tanisinda çok önemlidir. Örnegin, lensin subluksasyonunun saptanmasi Marfan sendromu açisindan, Kayser-Fleischer hakasi Wilson hastaligi açisindan tanisal olabilir. Gözün ön segmentlerinden arka bölümlerine kadar bize sundugu ipuçlari ve göz bulgularindan yola çikarak düsünülmesi gereken endokrin hastaliklar Tablo 1’de özetlenmektedir (6). Tablo 1: Göz hastaliklarinin endokrin ve metabolik hastaliklarla iliskisi

ORBITA Eksoftalmi:

Hiperparatiroidizmin ‘brown’ tümörü, kretinizm (hipotiroidizm), Cushing sendromu, Graves hastaligi, Hunter sendromu, Hurler sendromu, hipofosfatazya, sismanlik, psödotümör serebri, Scheie sendromu

Enoftalmi:

Kretinizm (hipotiroidizm), ‘maple syrup urine’ hastaligi, Morquio sendromu

Hipertelorizm:

Kretinizm (hipotiroidizm), Ehlers-Danlos sendromu, Hunter sendromu, Hurler sendromu, Williams sendromu, ‘maple syrup urine’ hastaligi, Marfan sendromu, Morquio sendromu

Hipotelorizm:

Maternal fenilketonüriye bagli fetal kusurlar, Turner sendromu Derin yerlesimli gözler: Lowe sendromu, Marfan sendromuSupraorbital kenarin belirgin olmasi: Hurler sendromu, Marfan sendromu

Orbital kemiklerde hipertrofi:

Akromegali

Kemik orbitada osteolizis:

Hiperparatiroidizm

Optik kanalda erozyon:

Kraniofaringioma, hipofiz tümörü

Superior orbital fissürde genisleme:

Hipofiz tümörü

Ekstraoküler kas hipertrofisi (tomografide):

Akromegali, Graves hastaligi

Orbitada üfürüm (bilateral):

Hipertiroidizm

GÖZ KAPAKLARI Ptosis:

Abetalipoproteinemi, Addison hastaligi, kortikosteroid (uzun süre lokal kullanim), kretinizm, eklampsi ve preeklampsi, Ehlers-Danlos sendromu, Graves hastaligi, Hunter sendromu, Hurler sendromu, hiperparatiroidizm, hipotiroidizm, hipokalsemi, hipoparatiroidizm, Laurence-Moon-Biedl sendromu, ‘maple syrup urine’ hastaligi, Morquio sendromu, normal gebelik, obesite

Horner sendromu:

Hipofiz tümörü

Kapak çekilmesi (‘retraksiyonu’):

Graves hastaligi, Dalrymple: palpebral fissürde genisleme, Stellwag: üst kapakta çekilme

Kapak gecikmasi (‘lid lag’):

Asiri tiroid hormonu alimi, Graves hastaligi

Ektropion:

Konjenital ektropion, Lowe sendromu

Fasial palsi:

Diabetes mellitus (Willis sendromu)

Blefarospazm:

Addison hastaligi, hipokalsemi (hipoparatiroidizm)

Göz kirpmada azalma:

Hipertiroidizm (Stellwag isareti), eksoftalmik oftalmopleji

Kapak ödemi:

Anjionörotik ödem, hipertiroidizm, sistemik staz, premenstrüel ödem

Mongoloid oblik görünüm:

Laurence-Moon-Biedl sendromu, Prader-Willi sendromu

Epikantus:

Abetalipoproteinemi, Ehlers-Danlos sendromu, Hurler sendromu, infantil hiperkalsemi, Laurence-Moon-Biedl sendromu, Lowe sendromu, Turner sendromu

Hiperpigmentasyon:

ACTH tedavisi, ACTH salgilayan hipofiz tümörü, Addison hastaligi, estrojen tedavisi, Gaucher hastaligi, gebelik, hemokromatozis, melasma, Niemann-Pick hastaligi, porfiria kutanea tarda, Wilson hastaligi

Hipopigmentasyon:

Kortikosteroidler, Fanconi sendromu, fenilketonüri, homosistinüri, hipertiroidizm (Graves hastaligi), hipopituitarizm, vitiligo (otoimmün adrenal veya tiroid hastaligi)

Ksantelazma:

Diabetes mellitus, hiperlipidemi

Kapaklarda kalinlasma:

Akromegali, konjenital hipotiroidizm

Uzun kirpikler (trikomegali):

Izole adrenal hastalik ve over atrofisi

Madarosis (kirpik kaybi):

Ehlers-Danlos sendromu, hipertiroidizm, hipokalsemi, hipoparatiroidizm, hipotiroidizm, hipopituitarizm, hipofiz nekrozu (Simmonds-Sheehan)

Poliosis:

Albinizm, Werner sendromu

Kaba kaslar:

Kretinizm, CPD sendromu (koryoretinopati ve hipofiz yetersizligi), Hunter sendromu, Hurler sendromu, Sanfilippo sendromu

Hertogh isareti (kaslarin dis üçte bir kaybi):

Hipogonadizm, hipotiroidizm

Kuru göz:

Multipl mukozal nöroma, feokromositoma

Kanli gözyasi:

Ektopik doku nedeniyle menstruasyon

Asiri gözyasi:

Morquio sendromu, tirotoksikoz

Strabismus:

Arilsulfataz A eksikligi, diabetes mellitus, Ehlers-Danlos sendromu, gangliosidosis (GM1 ve GM2), Gaucher hastaligi, Graves hastaligi, gut hastaligi, homosistinüri, Hurler sendromu, Hutchinson sendromu (adrenal kortekste nöroblastom ve orbital metastaz), hipokalsemi, Laurence-Moon-Biedl sendromu, Lowe sendromu, Marfan sendromu, ‘maple syrup urine’ hastaligi, Prader-Willi sendromu, psödohipoparatiroidizm, Tay-Sachs hastaligi, Williams sendromu

Siklik strabismus:

Graves hastaligi

Vertikal nistagmus:

Diabetes mellitus

Nistagmus:

Abetalipoproteinemi, Chediak-Higashi sendromu, D vitamini zehirlenmesi ve hiperkalsemi, eklampsi ve preeklampsi, gangliosidosis, Hermansky-Pudlak sendromu, hipotiroidizm, Hurler sendromu, Laurence-Moon-Biedl sendromu, Lowe sendromu, Marfan sendromu, oküler albinizm, Prader-Willi sendromu, psödohipoparatiroidizm, Tay-Sachs hastaligi, Werner sendromu, Wilson hastaligi

Pendüler nistagmus:

Albinizm, Laurence-Moon-Biedl sendromu

Periyodik degisken nistagmus:

Diabetes mellitus

Oküler ziplama (‘bobbing’):

GM2 gangliosidosise bagli ensefalopati

3.Kranial sinir paralizisi:

Kavernöz sinüs sendromu, hipofiz adenomu, diabetes mellitus

4.Kranial sinir paralizisi:

Kraniofaringioma, diabetes mellitus

6.Kranial Sinir Paralizisi:

Kretinizm, diabetes mellitus, Gaucher hastaligi, hipofiz adenomu

Internükleer oftalmopleji:

Fabry hastaligi

Agrili oftalmopleji:

Diabetik oftalmopleji

Geçici oftalmopleji:

Wilson hastaligi

Konverjans yetersizligi:

Graves hastaligi (Möbius belirtisi), 3. kranial sinir paralizisi

Konjunktivada konjesyon:

Gut, hiperparatiroidizm, hipoparatiroidizm, hipotiroidizm

Kronik mukopürülan konjunktuvit:

Gut

Konjunktival kserozis:

Sjögren sendromu (keratokonjunktivitis sikka-otoimmün tiroid hastaligi ile birlikte olabilir), A vitamini yetersizligi

Subkonjunktival kanama:

Diabetes mellitus, Ehlers-Danlos sendromu

Konjunktival hiperpigmentasyon:

Addison hastaligi

Mikroftalmi:

Kolobomatöz- Laurence Moon Biedl sendromu;

Nonkolobomatöz:

Lowe sendromu

Buftalmos:

Hurler sendromu, Lowe sendromu

Episkleritis:

Addison hastaligi

Skleritis:

Kretinizm, gut, porfiria kutanea tarda

Sklerada stafiloma:

Ehlers-Danlos sendromu, hiperparatiroidizm, Marfan sendromu, porfiria kutanea tarda

Mavi sklera:

Ehlers-Danlos sendromu, Hallermann-Streiff sendromu, hipofosfatasia, Lowe sendromu, Marfan sendromu, osteogenezis imperfekta, fenilketonuri, psödohipoparatiroidizm, psödoksantoma elastikum

Dilate episkleral damarlar:

Endokrin eksoftalmus

Skleral rigidite:

Azalmasi-Graves hastaligi; artmasi-diabetes mellitusKORNEA

Mikrokornea:

Ehlers-Danlos sendromu, Laurence-Moon-Biedl sendromu, Marfan sendromu

Megalokornea:

Lowe sendromu, Marfan sendromu, osteogenezis imperfekta, Scheie sendromu (MPS-I)

Hiperplastik korneal sinirler:

Multipl endokrin neoplazi tip 2B

Korneal sinirlerde belirginlesme:

Refsum sendromu

Korneal anestezi:

Diabetes mellitus, metakromatik lökodistrofi, nefropatik sistinozis Band seklinde keratopati: Gut, hiperkalsemi, hiperparatiroidizm, hipofosfatazia, Paget hastaligi, Fanconi sendromu (sistinozis)

Sklerokornea:

Hurler sendromu

Korneal opasite:

Sistinozis, Fabry hastaligi, GM1 gangliosidozis, Hurler sendromu, Maroteaux-Lamy sendromu (MPS-VI), Morquio sendromu, multipl sulfataz eksikligi, psödo-Hurler polidistrofi (mukolipidozis III), Scheie sendromu, sialidozis (Goldberg tipi), Lowe sendromu, korneal lipidozis, Riley-Day sendromu, Von Gierke sendromu, fukosidozis (lokal opasite)

Korneal kristaller:

Sistinozis, gut, hipertiroidizm

Kornea plana:

Marfan sendromu

Keratokonus:

Apert sendromu, Ehlers-Danlos sendromu, Laurence-Moon-Biedl sendromu, Marfan sendromu, psödoksantoma elastikum

Keratitis punktata:

CRST sendromu (kalsinozis, Reynaud sendromu, sklerodaktili, telanjiektazi), diabetes mellitus, Graves hastaligi, hipotiroidizm, Riley-Day sendromu

Keratitis sikka:

Otoimmun tiroid hastaligi, diabetes mellitusAnterior korneal mozaik: Endokrin eksoftalmus

Korneal dermoidler:

Inkontinensia pigmenti

Pannus:

Hipotiroidizm

Interstisyel keratit:

Inkontinentia pigmenti

Korneoskleral keratit:

Gut

Marginal korneal ülser:

Gut

Korneada pigmentasyon:

Wilson hastaligi (Kayser-Fleischer), Tangier hastaligi

Anterior embriyotokson:

Alport sendromu, familyal hiperkolesterolemiLens problemlerine ikincil korneal hastalik: Addison hastaligi, Apert sendromu, katarakt, korneal ülser, Ehlers-Danlos sendromu, hipoparatiroidizm, keratik moniliasis, keratokonjunktivit, Lowe sendromu, Marfan sendromu, mukolipidozis IV, psödohipoparatiroidizm, Refsum sendromu, Sanfilippo sendromu (MPS III), Scheie sendromuRetinal problemlere bagli korneal hastalik: Apert sendromu, sistinozis, Ehlers-Danlos sendromu, Fabry hastaligi, Hunter sendromu, Hurler-Scheie sendromu, Hurler sendromu, hiperlipoproteinemi, hiperparatiroidizm, idiopatik hiperkalsemi, Marfan sendromu, mukolipidozis IV, porfiria kutanea tarda, Refsum sendromu, Scheie sendromu, Von Gierke hastaligi, Werner sendromu

Hipotoni:

Diabetes mellitus, homosistinüri, Morquio sendromu

Glokoma:

Akromegali, kretinizm, Cushing sendromu, diabetes mellitus, Ehlers-Danlos sendromu, homosistinüri, Hunter sendromu, Hurler sendromu, hipertiroidizm, Lowe sendromu, Marfan sendromu, Multipl endokrin neoplazi tip 1, Scheie sendromu, sulfit oksidaz eksikligi

Glokom ve sig ön kamara:

Sistinozis Konjenital glokomu taklit eden durumlar: Sistinozis, familyal lipidozis, Von Gierke hastaligi, Hurler sendromu, inkontinentia pigmenti, Maroteaux-Lamy sendromu (MPS VI), Morquio sendromu, Riley-Day sendromu, Scheie sendromu

Hifema:

Diabetes mellitus

Iris çikintilari:

Marfan sendromu, mukopolisakkaridozlar

Midriazis:

Lowe sendromu