Sarilik, yenidogan döneminde en sik görülen problemlerden birisidir. Yenidogan bebeklerin yarisindan fazlasinda yasamin ilk günlerinde sarilik gelisebilir (1). Eriskinlerde >2mg/dl, yenidoganlarda >6mg/dl oldugunda, sarilik gözle görülebilir hale gelir. Sarilikli bir bebek ile karsilasildiginda fizyolojik mi, incelemeye gerek var mi, hangi tetkikler istenmeli, tehlike var mi, potansiyel tehlike nasil saptanabilir, tehlike varsa nasil tedavi edilmelidir gibi sorulara cevap aranmalidir (1).
Bilirübin nereden geliyor ?
Bilirübin hem metabolizmasinin bir ürünüdür ve üretim hizi 6-10 mg/kg/gün (eriskin 3-4 mg/kg/gün) olarak degismektedir. Olusan bilüribinin %75i yasam süresi dolmus eritrositlerin retikülo endotelyal sistemde (RES) parçalanmasiyla, %25i ise myoglobin, sitokromlar, katalaz, peroksidaz yoluyla parçalanmasiyla ortaya çikar. Bir gram hem den ortalama 34 mg bilirübin meydana gelmektedir. Hem, hem oksijenaz enzimiyle biliverdine; biliverdin, biliverdin redüktaz enzimiyle indirekt bilirübine dönüsmektedir. Indirekt bilirübin albümine bagli olarak kanda tasinir ve karaciger hücrelerine alinarak, glukronil transferaz (UDPG-T) enzimiyle direkt bilirübine dönüserek, sterkobilinojen seklinde diski ile ürobilinojen seklinde de idrarla atilir. Direkt bilirübinin bir kismi tekrar indirekt bilirübine dönüserek karacigere geri alinir (entero-hepatik dolasim) (2).
Fizyolojik sarilik
Yenidogan bebeklerde eritrosit kitlesinin fazla, eritrosit yasam süresinin kisa olmasi (90 gün) ve hemoglobin disi proteinlerin artmis olmasindan dolayi bilirübin yapimi artmistir. Ayrica enterohepatik dolasim, beta-glukuronidaz aktivitesinin ve bilirübin monoglukuronid yapiminin artmis olmasi, intestinal floranin yetersizligi, barsak motilitesinin azalmasi ve az gaita çikarma gibi nedenlerden dolayi artmistir. Yenidogan bebeklerde bilirübin uptake düsüklügü (ligandin azligi), konjugasyon yetersizligi (düsük UDPG-T aktivitesi), bilirübinin hepatik ekskresyonun azligi da sarilik olusumunu kolaylastiran nedenlerdendir (2-5).Fizyolojik sariligin baslica özellikleri;• Ilk 24 saatten sonra baslamasi,• Bilirübin artisinin günlük 5 mg/dl yi geçmemesi,• Direkt bilirübin düzeyinin 1.5- 2 mgdlyi geçmemesi,• Term bebekte maksimum 1 hafta, preterm bebekte maksimum 2 hafta sürmesi,• Term bebekte maksimum 12-13 mg/dl, preterm bebekte 15 mg/dlye kadar yükselmesi,• Tedavi gerektirmemesidir.
Patolojik sarilik
Patolojik sarilik genellikle ilk 24 saatten önce baslamaktadir. Bilirübin fototerapi seviyelerinin üzerinde seyreder ve bilirübin artis hizi 0.5 mg/dl/saatin üzerindedir. Eslik eden baska bir hastalik bulgusu yoktur. Sariligin term bebekte 7 gün, preterm bebekte 15 günden fazla sürmesi diger bir özelligidir. Hikayede ailede glikoz 6-fosfat dehidrogenaz eksikligi, herediter sferositoz, metabolik hastalik ve diger enzim eksiklikleri sorgulanmalidir. Kardeslerde anne sütü sariligi hikayesi; hamilelikte infeksiyon, ilaç kullanimi, diyabet varligi; dogumda travma, göbek kordunun geç klampe edilmesi ve asfiksi öyküsü degerlendirilmelidir (2-8).
Sarilikli bebekte hangi laboratuar tetkikleri yapilmalidir ?
Sariligi olan bir bebekte öncelikli olarak, total ve direkt serum bilirübin seviyesi, anne ve bebek kan grubu, Rh tayini, Coombs testi (bebek ve annede), periferik kan yaymasi (eritrosit morfolojisi açisindan), retikülosit sayimi ve hematokrit degeri mutlaka bakilmalidir. Uzamis sariliklarda ise ilave olarak, tiroid fonksiyon testleri, enzim kanlari (glikoz 6-fosfat dehidrogenaz ve pirüvat kinaz eksikligi) bakilmali ve neonatal sepsis ve idrar yolu enfeksiyonu ekarte edilmelidir (2).
Bilirübinin faydali etkileri var mi?
Bilirübinin antioksidan etkisinin oldugu bilinmektedir. Sarilikli yenidoganlarda serum bilirübin konsantrasyonu ile antioksidan etkisi arasinda anlamli korelasyon oldugu gösterilmistir. In vitro çalismada hiperbilirübineminin eritrositlerin hemolizini yavaslattigi gösterilmistir (43,44).
Tedavi niye önemli?
Sarilikli bir bebekte erken ve dogru tedavi yaklasimlari bilirübin toksisitesinin gelisiminin önlenebilmesi için oldukça önem tasimaktadir (1,2,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14,15,16,17,18,19,20,21,22,23).Son yillarda kernikterus bildirilen vaka sayisinda artis (ABDde yilda 16-40 vaka) oldugu görülmüs ve anne sütü ile beslemenin daha yaygin olmasi ve hastaneden dogumdan çok kisa süre sonra taburcu etmenin etkili faktörler olabilecegi düsünülmüstür (45).
