Giris

Psikomotor gelisim, insanlarin hayatlari boyunca devam eden, motor becerilerde ortaya çikan davranislarin kontrol altina alinmasi süreci olarak tanimlanmaktadir. Psikomotor hareketler duyu organlari, zihin ve kaslarin ortak çalismasi ile gerçeklesmektedir. Bu baglamda psikomotor davranislarin kontrol altina alinmasini saglayan süreç, psikomotor gelisimi ifade etmektedir. Motor gelisim insan yasaminin her döneminde farkli hizlarda veya biçimlerde olsa da sürekli devam eden bir süreçtir. Psikomotor gelisim ile fiziksel gelisim birbirine paralel olarak gerçeklesmekte olup, bu iki gelisim süreci birbirinden ayrilmaz bir yapiya sahiptir. Bunun yaninda saglikli bir psikomotor gelisim, fiziksel gelisiminin yaninda zihinsel, duygusal ve sosyal gelisimin saglikli olmasi için de oldukça önemlidir (1). Çocuklarda sporla ilgili hareketler dönemi psikomotor gelisim dönemleri içerisinde önemli bir yere sahiptir. Bu dönem çocuklarin genel gelisim dönemleri içerisinde olduklari okul dönemine denk gelmektedir. Bu dönem ayni zamanda birçok beceri ve beceri gerektiren hareketlerin baslatildigi ve gelistirildigi dönemdir. Bu dönemde çocuklarin motor becerilerinden birisi olan kuvvet özelliginin gelisimi henüz söz konusu degildir. Buna karsilik çocuklarda yas artisi ile beraber kuvvet artisi da meydana gelir (2). Motor özelliklerden olan kuvvet gelisimi için spora katilim büyük bir öneme sahiptir. Yapilan çalismalarda spora katilimin insan organizmasina birçok alanda olumlu katki sagladigi ve kuvvet gelisimini destekledigi belirlenmistir (3). Ilkögretim ögrencilerinin okullarinda uyguladiklari beden egitimi derslerinin amaçlari içerisinde de çocuklarin itme, çekme, atma vb. kuvvet özelliklerini gelistirmenin oldugu görülmektedir (4). Ayrica bilimsel boyutta degerlendirildigi zaman spora katilimin ya da uygulanan kuvvet antrenmanlarinin çocuklarda kuvvet gelisimi üzerine etkilerini inceleyen birçok çalisma bulunmaktadir (5,6).

Kuvvet Kavrami

Literatürde yer alan bilgileri degerlendirdigimiz zaman, kuvvet kavramini birçok bilim adaminin ayni anlama gelen farkli ifadeler ile tanimladigi görülmektedir (7). Fizyolojik yaklasim açisindan kuvvet, kas kasilmasi sirasinda ortaya çikan gerilimi ifade etmektedir (8). Kuvvet kavrami fizikte cisimlerin konumlarini, hareketlerini ve sekillerini degistiren etki olarak tanimlanirken, biyomekanikte ise hareketi ve dengeyi saglayan etkiler seklinde tanimlanir (2). Sahin’e (9) göre kuvvet, bir dirençle karsi karsiya kalan kaslarin kasilabilme veya söz konusu direnç karsisinda belirli düzeyde dayanabilme yetenegi olarak tanimlanmaktadir. Sportif anlamda elde edilen performans test sonuçlari degerlendirildigi zaman kuvvet özelliginin bazi spor dallarinda performansi dogrudan ya da dolayli yoldan etkiledigi belirlenmistir (10). Özellikle siklet sporlarinda kuvvetin nitelik ve niceligi büyük bir öneme sahiptir. Agir ve hafif sikletlerin karsilastirilmasi yapildiginda, ölçümler ve yarismalarda elde ettikleri sonuçlara göre hafif sikletlerin agir sikletlere oranla daha kuvvetli ve basarili olduklari ortaya çikmistir. Bu durumun ferdi ve takim sporu yapan bireyler için de geçerli oldugu belirtilmistir (11). Kuvvet, içsel ve dissal direnmeleri asmayi saglayan sinir ve kas yetenegi olarak tanimlanmaktadir. Bir sporcunun üretebilecegi en büyük kuvvet düzeyi hareketin biyomekaniksel özelligine ve ilgili kas gruplarinin büyüklügüne baglidir. Kuvvet özelligi kuvvet ve ivmelenmenin çarpimina esit oldugu için kuvvet düzeyinde meydana gelecek artis bu iki özelligin birinin ya da ikisinin degismesi ile saglanmaktadir (12). Buna göre yüksek uygulama hizi ve uzun sürede ortaya konan bir kuvvet daha büyük güç dogurur diyebiliriz (13). Kas kuvvetinin artmasi ile kaslarin enine kesitlerinde artis gelmesi arasinda dogrusal bir iliski bulunmaktadir. Bu söz konusu enine kesit artisi kas liflerinin sayisal artislari ile degil, çaplarinin genislemesi ile gerçeklesmektedir (10). Bunun yaninda kas kuvveti bazi morfolojik-fizyolojik, koordinatif ve motivasyonel faktörlerden etkilenmektedir (7).

Çocuklarda Kuvvet Gelisimi

Çocuklarda kuvvet gelisimi yasa paralel olarak boy, kilo, iskelet sistemindeki kaldiraçlar oranindaki ve kas kitlesinde meydana gelen gelisime paralel olarak artar. Bu gelisim vücudun atletik bir yapiya sahip olmasina katki saglar. Bununla birlikte kuvvet düzeyindeki gelismeler sadece kaldiraçlar sisteminin uygun hale gelmesine bagli degildir. Çünkü çocuklarda kuvvet gelisimi hormonal gelisim, merkezi sinir sisteminin (MSS) amaca uygun olarak çalismaya baslamasi ve O2 borçlanmasina daha iyi katlanabilme özelliklerinin de gelismesine baglidir. Bu nedenlerden dolayi çocuklarda maksimal kuvvet, çabuk kuvvet ve kuvvette devamlilik gelisiminde yasa özgü birtakim farkliliklar görülebilir (2). Çocuklarin ilkokul döneminde olduklari 8-11 yaslari ile ortaokul döneminde olduklari 11-13 yas döneminde motor gelisim üst düzeyde olmaktadir. Bu nedenle çocuklarin içinde bulunduklari bu dönemlere hareket becerilerinin gelistigi “ideal yas” denir (14). Bunun yaninda çocuklarda ve gençlerde 7-17 yaslari arasinda kas kitlesinde %300-500 gibi anlamli düzeyde bir artis meydana gelmektedir (15). Kuvvet gelisimini degerlendirdigimiz zaman çocuklarin okul öncesi dönemde düsük kuvvet düzeyine sahip olduklari bilinmektedir (10). Ilkokulun ilk yillarinda 6-8 yas grubunda bulunan çocuklarin küçük kas gruplarinda gelisim meydana gelirken büyük kaslar ile küçük kaslar arasindaki koordinasyon düzeyi düsüktür (4). Erkeklerde maksimal kuvvet gelisimi 10-13 yaslari arasinda önceki dönemlere göre düsük düzeyde iken, 13-14 yaslarinda yeniden hizlanmaya baslar. Kiz çocuklarinda ise maksimal kuvvet gelisimi 14 yas dolaylarinda tamamlanir. Kuvvette devamlilik özelliginin gelisimi ise kiz ve erkek çocuklarda benzer düzeylerde olmaktadir. On yasindan sonra ise erkeklerin lehine bir gelisim farkliligi ortaya çikmaktadir. Çabuk kuvvet ise maksimal kuvvet ile paralel bir gelisim göstermez. Buna göre atma kuvveti kizlarda 13-14 yaslarinda maksimum düzeye ulasirken, erkeklerde atma kuvveti gelisimi daha uzun süre devam eder. Sprint kuvvetini degerlendirdigimiz zaman birinci okul çagindan itibaren erkek çocuklarin kizlara göre daha iyi çikis yapabildikleri ve aradaki farkin her geçen yil daha da arttigi, bu dönemin sonuna dogru kiz çocuklarinin maksimum sprint kuvvetine ulastiklari görülür. On iki-13 yaslarinda kizlar ile erkeklerin dikey siçrama ve uzun atlama performanslarinin benzer düzeyde oldugu, puberte döneminde ise erkeklerin kizlara göre daha iyi siçrama performansi gösterdikleri bilinmektedir (2). Ayrica bu yas dönemi çabuk kuvvet ile yakindan ilgili olan spor dallarina baslama yasi olarak karsimiza çikmaktadir (1). Erkeklerde kuvvet gelisiminin yaninda, sinir-kas ve endokrin sistemindeki hizli gelismelere bagli olarak 13-14 yaslarinda dikey ve yatay siçrama performansinda da olumlu gelismeler görülmektedir. Ergenlik döneminde de erkeklerin genel kuvvet düzeyleri kizlardan yüksek düzeydedir. Bunun temelinde erkeklerde testosteron hormonunda meydana gelen artis yatmaktadir. Özellikle erkeklerde 13 yas dönemi testosteron saliniminin ve kuvvet gelisiminin hizli oldugu dönemdir (15).

Çocuklarda Kuvvet Antrenmanlari

Çocuklarda basarili bir kuvvet antrenmani için ilk öneri, her çocugun fiziksel beceri düzeyine göre, bireysel antrenman programi düzenlenmesidir (2). Kuvvet gelisiminin amaçlandigi çalismalarda kuvvet antrenmanlarina yeni baslayan bireylerin öncelikle genel kuvvet özelliginin gelistirilmesi gerekir. Sporcunun spor türü ne olursa olsun mutlaka büyük kas gruplarina yönelik dayaniklilik çalismalarinin ardindan itme-çekme ya da hafif ek agirliklarla kuvvet çalismalarina baslanabilir. Buradaki amaç kaslarin kuvvetini gelistirmekten ziyade kaslarin niteligini gelistirmek ve yaralanmalara karsi koruyucu bir etki saglamaktir (16). Yapilan çalismalarda da çocuklarda kuvvet antrenmanlarinin temel amacinin hipertrofi (kas kitlesinde büyüme ve genisleme) gelisimini arttirmaktan ziyade kas fibrilleri ile MSS arasindaki iletisimi arttirmak oldugu vurgulanmistir (17). Bunun yaninda gelisim çaginda bulunan çocuklarda kuvvet antrenmanlarina adaptasyon önemli bir konudur. Çünkü çocuklarin kuvvet antrenmanlarina sagladiklari uyum onlari sagligi ve performans gelisimleri için önemlidir (2). Birinci okul çaginda bulunan çocuklarda öncelikle temel kuvvet özelliginin egitilmesi gerekir. Bu nedenle yüklenebilirlik özelliginin gelistirilmesi için kuvvette devamlilik çalismalari ve devaminda çabuk kuvvet çalismalari uygulanmalidir. Bu amaçla ilk olarak temel duruslar için önemli bir role sahip olan sirt, kol ve bacak kaslari ile bu kas gruplarinin kirisleri kuvvetlendirilir. Bu dönemde kuvvet çalismalarina yeni baslayan çocuklarda çok yönlü kuvvet gelisiminin saglanmasi, yorgunluga karsi direncin ve yüklenebilirlik özelliginin gelistirilmesi amaçlanir. Ilkokul çaginda bulunan ve düzenli olarak antrenman yapan çocuklara uygulanacak kuvvet çalismalarinda ise sportif oyun ve mücadele sporlari gibi alanlarda çok yönlü gelisim antrenmanlari uygulanabilir. Ortaokul çagi döneminde ise büyük kas gruplarinin genel ve çok yönlü gelistirilmesine yönelik vücut agirligi ya da ek agirliklar ile çalismalar yapilabilir. Antrenmanlarda uygulanan çalismalarin içeriklerine ek olarak barda kendini çekme, bar ya da paralelde dayanma, amud, sinav ve siçrama serileri eklenebilir. Yine bu dönemde karin ve sirt kaslarini gelistirecek çalismalar yapilmalidir. Kuvvette devamlilik çalismalarinda maksimal tekrar sayisinin %50’si ile yapilan çalismalara yer verilebilir, daha sonra tekrar sayisi giderek arttirilabilir. Yeni istasyonlar programa alinarak antrenman etkinligi arttirilabilir. Çabuk kuvvet antrenmanlarinda da giderek artan yüklenme ilkesine bagli olarak çalisma yükü arttirilir ve maksimal kuvvet çalismalari için alt yapi saglanmis olur (Tablo 1) (2). Çocuklarda dogru uygulanan kuvvet antrenmanlari ile kas kuvvetinin gelismesi, kemik gelisiminin olumlu yönde etkilenmesi ve büyüme potansiyelinin desteklenmesi beklenen sonuçlardir. Ayrica çocuklarda yasa uygun yapilan kuvvet çalismalarinin sakatlik olusumunu ve fiziksel strese bagli olumsuz etkileri azalttigi bilinmektedir. Buna karsi yüksek siddette yapilan kuvvet çalismalari ile güvenlik önlemleri alinmadan yüksek direnç-ek agirliklar ile yapilan antrenmanlari iskelet kemiklerinin büyüme bölgelerinde hasara neden olmaktadir (15). Bu nedenle kuvvet antrenmanlarinda alistirma sekli ve yüklenme ölçütleri antrenmanin amaçlarina göre belirlenmelidir (8). Bunun yaninda kuvvet antrenman yasi büyük olanlarin kuvvet antrenman geçmisi olmayanlara göre daha sik kuvvet antrenmanlari yapmalari mümkündür (19). Kuvvet antrenmanlarinin uygulanmasindan önce de mutlaka uygulanacak antrenman içerigine uygun isinma çalismasi yapilmalidir. Özellikle germe egzersizlerinden faydalanmak gerekir (20). Kuvvet çalismalarina yeni baslayanlar ile gençler için tasarlanan antrenman programlarinin temel amaçlarindan birisi saglam yapisal ve fizyolojik temelin gelistirilmesidir. Böyle bir yaklasim olmadan sürekli bir gelisim olmasi mümkün degildir. Bu nedenle kuvvet antrenmanlari söz konusu ise antrenörler vücudun ana kas gruplarini hedef alan kuvvet çalismalari uygulamalidir (12). Kuvvet çalismalarindan önce uygulanacak hareketler çocuklarin anlayacagi sekilde anlatilmali ve ögretilmelidir. Ayrica kuvvet çalismalarina katilacak çocuklar istenen hareketleri uygulayabilecek yeterlilikte olmalidir (21). Bununla beraber çocuklarin ilgilerini dikkatlice dinleme, kuvvet antrenmanlarina ait geri bildirimleri alma, çocuklari cesaretlendirme ve olumlu yardim verme girisimlerinde bulunmak gereklidir (2).

Çocuklarda Spora Katilimin Kuvvet Gelisimine Etkileri

Çocuklarda kuvvet antrenmanlarinin kuvvet gelisimine etkilerini incelemeden önce, spora katilimin çocuklarda kuvvet gelisimine etkilerini degerlendirmek gerekir. Literatürde yer alan arastirma sonuçlarini degerlendirdigimiz zaman, farkli yas gruplarinda yer alan ve farkli dallari ile ilgilenen çocuklarin kendi yas gruplarinda bulunan çocuklara göre bazi kuvvet parametrelerinin daha iyi oldugu belirlenmistir (22,23). Polat ve ark. (24), 16 yas grubunda bulunan ve futbol ya da fitness ile ilgilenen çocuklarin kendi yas gruplarinda bulunan sedanter çocuklara göre daha iyi sirt, bacak ve el kavrama kuvvetine sahip olduklarini bulmuslardir (24). On iki-14 yas grubu çocuklar üzerinde yapilan çalismada 16 haftalik futbol beceri antrenmanlarinin mekik çekme ve bacak kuvveti performansini arttirdigi belirlenmistir (25). Yaz spor okuluna katilan 11-15 yas grubu çocuklar üzerinde yapilan çalismada yaz spor okuluna katilan çocuklarin el kavrama kuvveti degerlerinde anlamli artis meydana geldigi bulunmustur (26). Benzer sekilde 8-14 yas grubunda bulunan kiz ve erkek çocuklarinda yaz spor okuluna katilimin sirt kuvvetini gelistirdigi tespit edilmistir (27). On dört-16 yas grubu basketbol sporculari üzerinde yapilan çalismada basketbolcu kizlarin ayni yas grubu sedanter kizlara göre daha yüksek mekik ve barfiks çekme performanslarina sahip olduklari belirlenmistir (28). Bunun yaninda 6-9 yas ile 12-14 yas grubunda bulunan çocuklar üzerinde yapilan bazi çalismalarda spora katilimin bazi kuvvet parametreleri üzerinde anlamli bir etki meydana getirmedigini tespit eden çalisma sonuçlari da mevcuttur (29,30).

Çocuklarin Kuvvet Antrenmanlarina Yanitlari

Uzun yillardir birçok antrenör kuvvet antrenmanlari uygulanarak çocuklarin kuvvetinin gelisecegine inanmamaktadir. Hatta kuvvet antrenmanlarinin çocuklara zarar verecegi bile düsünülmektedir. Ancak dogru kuvvet antrenman yöntemleri, normal büyüme ve gelismenin ötesinde, ergenlik dönemi öncesi ve esnasinda kas kuvvetini gelistirmektedir. Çocuklar üzerinde yapilan bir çalismada 20 haftalik kuvvet antrenmani ile ilk 8 hafta kuvvet artisinin %74 oldugu, 8-20 hafta arasinda %30-50 ile daha düsük bir gelisme oldugu belirlenmistir. Bunun yaninda 9-11 yas grubunda bulunan çocuklar üzerinde yapilan çalismalarda kuvvet antrenmanlari ile kuvvet artisi meydana geldigi fakat çocuklarin kas kitlelerinde artis olusmadigi belirtilmistir (15). Çocuklarda uzun süreli kuvvet antrenmanlarinin etkilerini degerlendiren çalismada, 9-11 yas grubu çocuklara 20 hafta boyunca kuvvet antrenmanlari uygulanmistir. Çalismanin sonunda çocuklarin gövdeye baski (%35), leg press (bacaklara baski) (%22), izometrik el fleksiyon kuvveti (%37) ve diz ekstansiyon kuvvetinde (%25) anlamli düzeyde gelisme oldugu tespit edilmistir (31). Çocuklarda kondisyon aletleri kullanilarak kuvvet gelisimini amaçlayan bir çalismada 7-12 yas grubunda bulunan çocuklar üç gruba ayrilmistir. Birinci grup haftada bir gün, ikinci grup haftada iki gün çocuklar için modifiye edilmis kondisyon aletleri ile 10-15 tekrardan olusan 12 farkli egzersiz çalismasi uygulamistir. Üçüncü grup ise herhangi bir kuvvet çalismasina tabi tutulmamis ve kontrol grubu olarak arastirmada yer almistir. Sekiz haftalik antrenman periyodunun sonunda kontrol grubunun kuvvet parametrelerinde anlamli bir gelisme olmadigi, buna karsilik birinci grubun bir maksimum tekrar bacaklara baski kuvvetinde %14,2’lik, ikinci grubun bir maksimum tekrar leg press kuvvetinde %24,7’lik bir kuvvet artisi meydana geldigi tespit edilmistir. Çalismanin sonunda çocuklar için modifiye edilmis kondisyon aletleri ile yapilan çalismalarin çocukluk çaginda kuvvet gelisimine katki saglayacagi vurgulanmistir (32). Benzer bir çalismada 12-14 yas grubu erkek tenis oyunculari iki gruba ayrilmis, birinci grup tenis antrenmanlarina ek olarak kuvvet antrenmani yapmistir. Diger grup ise sadece tenis antrenmanina tabi tutulmustur. Birinci gruba 8 hafta boyunca haftada 3 gün ve günde 1,5 saat kuvvet antrenmani uygulanmistir. Çalismada ilk olarak 6 tekrar maksimal testi degeri alinmis ve bu test iki haftada bir tekrar belirlenmistir. Çalismalarda 6 tekrar maksimal degerin %50, %75 ve %100’ü ile üç set bench press (gövdeye baski), squat (çömelme) ve ense press (kuvvetlendirme) egzersizleri uygulanmistir. 8 haftalik antrenman periyodunun ardindan tenis antrenmanlarina ek olarak kuvvet antrenmani uygulayan grubun sag ve sol el kavrama kuvvetlerinin sadece tenis antrenmanlari yapan gruptan anlamli düzeyde daha fazla gelistigi belirlenmistir (33). Çocuklarda ek agirliklar kullanilarak kuvvet gelisimi amaçlayan diger bir çalismada yas ortalamasi 10,3 olan çocuklara 8 hafta boyunca ve haftada 3 gün kuvvet antrenmani uygulanmistir. Uygulanan kuvvet antrenmaninda çocuklara 7-11 tekrarli biseps bükme hareketi üç set yaptirilmistir. Çalisma sonunda çocuklarin kol fleksör kaslarindaki gelisim düzeyi degerlendirilmis ve izotonik kas kuvvetinde %22,6, izokinetik kas kuvvetinde ise %27,8 oraninda bir gelisme oldugu belirlenmistir (34).

Sonuç

Çocuklarda kuvvet gelisiminin yas gruplarina göre farklilik göstermektedir. Bunun yaninda çocuklara uygulanan kuvvet antrenmanlarinin içerigi ile kuvvet gelisimi arasinda anlamli bir iliski bulunmaktadir. Ayrica kiz ve erkek çocuklarinin bazi dönemlerde kuvvet gelisimleri birbirinden farkli düzeydedir. Bu nedenle çocuklara uygulanacak kuvvet antrenmanlarinin çocuklar arasindaki bireysel farkliliklara ve psikomotor gelisim dönemlerine göre ayarlanmasi önemli bir konudur. Dolayisiyla çocuklara kuvvet antrenmanlari uygulayacak egitmen ya da antrenörlerin çocuklarda psikomotor gelisim konularinda bilgili olmalari gerekmektedir. Sonuç olarak çocuklara bilinçli olarak uygulanan kuvvet antrenmanlarinin kuvvet gelisimini arttirdigini söyleyebiliriz. Yazarlik Katkilari Cerrahi ve Medikal Uygulama: Mesut Hekim, Hakan Hekim, Konsept: Mesut Hekim, Hakan Hekim, Dizayn: Mesut Hekim, Hakan Hekim, Veri Toplama veya Isleme: Hakan Hekim, Analiz veya Yorumlama: Mesut Hekim, Hakan Hekim, Literatür Arama: Mesut Hekim, Yazan: Mesut Hekim, Çikar Çatismasi: Yazarlar bu makale ile ilgili olarak herhangi bir çikar çatismasi bildirmemistir, Finansal Destek: Çalismamiz için hiçbir kurum ya da kisiden finansal destek alinmamistir.